Rối loạn giấc ngủ ở người cao tuổi

Ngủ là trạng thái đặc biệt của cơ thể. Trong trạng thái này cơ thể tạm thời gián đoạn tất cả các liên lạc với môi trường xung quanh. Các cơ quan trong cơ thể đều giảm hoạt động hay ở trạng thái nghỉ ngơi. Giấc ngủ chính là quá trình ức chế lan tỏa có tác dụng bảo vệ vỏ não giúp cho cơ thể phục hồi sức lực, tăng cường thu nạp các chất dinh dưỡng vào cơ thể, khôi phục sức khỏe bị hao tổn trong lúc thức vận động làm việc. Người bệnh và người mệt nhọc rất cần giấc ngủ yên tĩnh để phục hồi sức lực.

Giấc ngủ thực sự trải qua 2 trạng thái: trạng thái giấc ngủ chậm kéo dài khoảng 90 phút, tế bào não và cơ thể được nghỉ ngơi tuyệt đối trong trạng thái này. Tiếp theo giấc ngủ chậm là trạng thái giấc ngủ nhanh kéo dài trong 30 phút. Trong giấc ngủ nhanh cơ thể xuất hiện giấc mơ, mộng du, nói mớ, cử động tay chân… 2 trạng thái này tạo thành chu kỳ kéo dài 120 phút hay 1 giờ 30 phút mỗi khi ngủ trung bình chúng ta trải qua 4 trạng thái tức là giấc ngủ kéo dài khoảng 8 giờ.

Ở bệnh nhân rối loạn giấc ngủ kéo dài quá trình khôi phục sức khỏe không được đầy đủ làm cho người bệnh thường xuyên thấy mệt nhọc, yếu đuối, và những triệu chứng khác như bần thần, chóng mặt, hay quên, buồn bã, bi quan, chán ăn… Rối loạn giấc ngủ kéo dài cơ thể gây ra suy nhược, suy nhược thần kinh.

Rối loạn giấc ngủ ở người cao tuổi thường gặp 2 dạng:

• Mất ngủ.
• Đảo lộn giấc ngủ.

1. Mất ngủ ở người cao tuổi

Người cao tuổi bị mất ngủ hay than phiền giấc ngủ trong đêm ngắn dưới 4 giờ, thời gian ngủ không đủ, khó đi vào giấc ngủ chậm nên ngủ rất khuya hay đi vào giấc ngủ dễ nhưng thức giấc rất sớm sau đó trằn trọc suốt đêm đến sáng. Ban ngày người bệnh than phiền mệt mỏi, lừ đừ không muốn làm bất cứ việc gì.

Nguyên nhân gây mất ngủ có thể là:

• Môi trường xung quanh không yên tĩnh.
• Dùng các chất gây hưng phấn trước khi ngủ như: trà, cà phê, cola… hay một số loại thuốc như Amphetamin, Methylphenidate…
• Một số người có thói quen uống ít rượu trước khi ngủ tự nhiên ngưng đột ngột cũng có thể gây mất ngủ hay những trường hợp dùng thuốc an thần lâu ngày khi ngưng thuốc đột ngột cũng gây mất ngủ.
• Do tình trạng đau mãn tính ở khớp hay cột sống, dị ứng về đêm, khó thở khi ngủ, chứng co giật chân khi ngủ, rối loạn nhịp tim dạng ngoại tâm thu, suy tim, trào ngược thực quản, tiểu đêm nhiều lần, bệnh nội tiết như hội chứng cushing, cường tuyến giáp trạng…
• Do tác dụng phụ của thuốc trị chứng bệnh khác như thuốc trị cao huyết áp nhóm tác dụng lên hệ thần kinh trung ương, nhóm ức chế thụ thể bêta tan trong mỡ hay các thuốc trị trầm cảm…
• Ở người trung niên và cao tuổi trầm cảm có thể là nguyên nhân gây mất ngủ đặc biệt là lúc gần sáng. Tình trạng lo âu mãn tính kéo dài ngoài việc bị mất ngủ còn có thể bị những cơn ác mộng xảy ra trong giấc ngủ nhanh.
• Tình trạng không vận động thể lực, không tập thể dục hay chơi thể thao gặp ở những trường hợp nhàn rỗi, người lao động trí óc nhiều không chú ý đến rèn luyện thân thể.

Điều trị

• Tập thể dục chơi thể thao vào buổi sáng. Cân bằng giữa lao động trí óc, lao động tay chân, thư giãn giải trí.
• Tạo môi trường tuyệt đối yên tĩnh không có ánh sáng khi ngủ.
• Dùng những yếu tố vật lý có thể gây ngủ như tiếng động đều đều, tiếng mưa rơi, tiếng lá xào xạc, tiếng hát ru…
• Chủ động thư giãn, không suy nghĩ miên man, tập trung vào nhịp thở, đếm số 1, 2, 3 để tự gây ức chế vỏ não dễ đi vào giấc ngủ.
• Điều trị các bệnh khác như đau nhức, dị ứng, bệnh tim mạch…
• Tạo giấc ngủ bằng thuốc an thần: tùy theo kiểu mất ngủ như khó đi vào giấc ngủ hay thức giấc sớm, có ác mộng hay mộng du hay không thầy thuốc sẽ chọn những loại thuốc thích hợp, không nên tự dùng thuốc ngủ có thể bị nghiện thậm chí là ngộ độc thuốc ngủ.

2. Đảo lộn giấc ngủ

Là hiện tượng không ngủ được vào ban đêm mà ngủ vào ban ngày. Đảo lộn giấc ngủ khác với mất ngủ là người bệnh mất ngủ không ngủ được vào ban đêm và cả ban ngày còn đảo lộn giấc ngủ người bệnh ngủ vào ban ngày và ban đêm rất tỉnh táo, có thể làm việc bình thường, trong khi mọi người đang ngủ nếu cố gắng ngủ sẽ thấy trằn trọc bứt rứt, đương nhiên là không ngủ được càng cố gắng càng khó chịu bứt rứt.

Tình trạng đảo lộn giấc ngủ hay gặp ở người già do rối loạn chức năng hoạt động tại não trong quá trình lão hóa hay xảy ra sau tai biến mạch máu não hoặc một cơn bệnh nặng…

Điều trị

• Đưa giấc ngủ trở về đêm như bình thường bằng cách:
• Không cho người bệnh ngủ vào ban ngày.
• Nếu ban đêm không ngủ được có thể dùng thêm ít thuốc an thần sau đó giảm liều an thần trong vài ngày đến vài tuần đến khi giấc ngủ trở về bình thường thì ngưng thuốc an thần.

BS. Phan Hữu Phước

Thạc sĩ Lão khoa – BV Nguyễn Trãi