Cà gai leo - Công dụng, cách dùng

Cà gai leo là loại cây hoang dại mọc khắp vương nhà, núi đồi. Còn được gọi với những cái tến khác như cà vạnh, cà cườm, cà quánh, cà quýnh, cà gai dây, cà lù… được biết đến với tác dụng trong các bệnh về gan, giải độc, giải rượu… Bài viết dưới đây sẽ giúp quý vị và các bạn hiểu rõ hơn về loại cây này.

Cây cà gai leo

Tổng quan về cây thuốc:

Tên khoa học : Cà gai leo có tên khoa học là hainanense hoặc Solaum procumbens lour, thuộc họ cà (Solanaceae).

Mô tả: Cây nhỏ sống nhiều năm, mọc leo hay bò dài đến 6m hay hơn. Thân hoá gỗ, nhẵn, phân cành nhiều; cành phủ lông hình sao và rất nhiều gai cong màu vàng. Lá mọc so le, hình bầu dục hay thuôn, xẻ thuỳ không đều, mặt trên có gai, mặt dưới có lông mềm hình sao màu trắng. Cụm hoa hình xim ở nách lá, gồm 2-5 (7-9) hoa màu tím nhạt. Quả mọng, hình cầu, khi chín màu đỏ. Hạt hình thận dẹt, màu vàng.

Hoa tháng 4-5, quả tháng 7-9.

Bộ phận dùng : Rễ và cành lá – Radix et Ramulus Solani.

Nơi sống và thu hái: Cây mọc hoang ở khắp mọi nơi từ vùng núi thấp đến trung du và đồng bằng ven biển. Các tỉnh có nhiều là Thái Bình, Nam Hà, Thanh Hoá, Nghệ An. Cũng thường được trồng làm hàng rào. Có thể thu hái rễ và cành lá quanh năm, rửa sạch, thái lát, phơi khô hay sấy khô. Có thể dùng dược liệu nấu cao nước, cao mềm hay cao khô.

Thành phần hóa học: Toàn cây, nhất là rễ, chứa saponin steroid và các alcaloid solasodin, solasodinon; còn có diosgenin và các flavonoid.

Tính vị, tác dụng : Cà gai leo có vị hơi the, tính ấm, hơi có độc, có tác dụng tán phong thấp, tiêu độc, tiêu đờm, trừ ho, giảm đau, cầm máu.

Công dụng, chỉ định và phối hợp : Thường dùng trị cảm cúm, bệnh dị ứng, ho gà, đau lưng, đau nhức xương, thấp khớp, rắn cắn. Liều dùng 16-20g rễ hoặc thân lá, dạng thuốc sắc, cao lỏng hoặc viên. Dùng ngoài lấy cây tươi giã nát, chiết nước uống và lấy bã đắp. Cao lỏng Cà gai leo dùng ngậm chữa viêm lợi, viêm quanh răng.

Nhân dân còn dùng rễ Cà gai leo xát vào răng khi uống rượu để tránh say rượu; cũng dùng rễ sắc nước cho người bị say uống để giải say.

Công dụng cà gai leo theo đông y

Cà gai leo là cây nhỏ, phân cành nhiều, cành non tỏa rộng, phủ lông hình sao và rất nhiều gai cong màu vàng. Lá mọc so le hình bầu dục hay thuôn, phiến lá nông, không đều, mặt trên xanh sẫm, mặt dưới nhạt, phủ đầy lông tơ màu trắng, hai mặt đều có gai ở gân chính, nhất là mặt trên, cuống lá cũng có gai. Hoa màu trắng, quả mọng, hình cầu nhẵn, có cuống dài, màu vàng, khi chín có màu đỏ, hạt màu vàng.

Bộ phận dùng làm thuốc là rễ (thích gia căn), dây (thích gia đằng). Rễ, cành lá và cả quả thu hái quanh năm, rửa sạch, xắt nhỏ, phơi hay sấy khô, có khi dùng tươi. Thành phần hóa học chính trong rễ cà gai leo có alcaloid, tinh bột, flavonoid; trong dây có alcaloid. Đông y cho rằng cà gai leo có vị hơi the, tính ấm, hơi có độc, có tác dụng tán phong thấp, đau lưng, nhức xương, tiêu độc, tiêu đờm, trừ ho, giảm đau, cầm máu, trị rắn cắn, hỗ trợ trong điều trị viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ.

Người dân thu hái cà gai leo

Kết quả từ nghiên cứu: Chữa viêm gan

Đã có nhiều nghiên cứu về cây cà gai leo, trong đó một số đề tài đã được nghiệm thu.

Đề tài cấp Nhà nước “Nghiên cứu cà gai leo làm thuốc chống viêm và ức chế sự phát triển của xơ gan” do TS Nguyễn Thị Minh Khai làm chủ nhiệm đã chứng minh tác dụng bảo vệ gan, ức chế sự phát triển xơ gan của dạng chiết toàn phần và bộ phận hoạt chất chính glycoalcaloid. Chứng minh tác dụng chống viêm và tác dụng antioxydant rất tốt của cà gai leo (dạng toàn phần và dạng chiết glycoaloid). Thử tác dụng lâm sàng trên 60 bệnh nhân viêm gan B mãn hoạt động, kết quả điều trị ở nhóm dùng cà gai leo đạt mức rất tốt và tốt 66,7%. Ngược lại, ở nhóm chứng (flacebo) chỉ ở mức trung bình và kém 93,3%, thuốc không gây tác dụng ngoài ý muốn. Kết luận: Cà gai leo làm thuốc chữa viêm gan, đặc biệt là viêm gan B mãn tính thể hoạt động. Đây là một đóng góp quan trọng của đề tài này.

Đề tài: “Nghiên cứu điều trị hỗ trợ bệnh nhân viêm gan virus B mãn tính thể hoạt động bằng thuốc từ cà gai leo” (lâm sàng giai đoạn 3), được thực hiện thử lâm sàng trên 90 bệnh nhân viêm gan B mãn tính thể hoạt động với liều 0,25 g, uống 6 viên/ngày, trong 2 tháng so sánh với 90 bệnh nhân nhóm chứng, tại 3 bệnh viện 103, 354 và 108. Kết quả, thuốc có tác dụng điều trị viêm gan B mãn tính thể hoạt động. Thậm chí tại Viện 103, có 7 bệnh nhân được điều trị kéo dài 6 tháng, kết quả có 1 bệnh nhân mất HBsAg và xuất hiện Anti HBs.

viust viêm gan B

Chưa có nghiên cứu về công dụng chữa ung thư

Ngoài ra còn có các đề tài làm luận án tiến sĩ như “Nghiên cứu cây cà gai leo làm thuốc chống viêm gan và ức chế xơ gan” (năm 2002). Kết quả cho thấy dạng chiết toàn phần và glycoalcaloid cà gai leo làm giảm trọng lượng u trên mô hình u hạt thực nghiệm theo thứ tự 42,2% và 35,2%. Chứng minh glycoalcaloid là hoạt chất chính có tác dụng ức chế sự phát triển xơ gan, chống viêm, bảo vệ gan trong cao toàn phần của cà gai leo. Nghiên cứu cũng phát hiện những tác dụng dược lý mới của cà gai leo như tác dụng trên hệ miễn dịch, trên tế bào ung thư, cũng như thử tác dụng trên gien gây ung thư của virus và gien ức chế ung thư p53 và Rb.

Những kết quả nghiên cứu trên đã chứng minh cà gai leo giải độc gan và chống viêm mạnh, có tác dụng tốt trong việc điều trị các bệnh về gan. Đối với các bệnh lý khác, việc sử dụng cây cà gai leo để chữa trị là theo kinh nghiệm dân gian, chưa có các nghiên cứu khoa học nào khẳng định. Chưa có một nghiên cứu khoa học chính thống nào công bố hay chứng minh công dụng chữa ung thư của cây cà gai leo.

Đơn thuốc:

1. Chữa rắn cắn, lấy 30-50g rễ Cà gai leo tươi, rửa sạch, giã nhỏ, hoà với khoảng 200ml nước đun sôi để nguội, chiết nước cho người bị nạn uống tức thì. Ngày uống 2 lần. Hôm sau, dùng 15-30g rễ khô, sao vàng, sắc nước cho uống, ngày 2 lần, sau 3-5 ngày thì khỏi hẳn.

2. Chữa phong thấp, dùng rễ Cà gai leo, vỏ Chân chim, rễ Cỏ xước, Dây đau xương, Dây mấu, rễ Tầm Xuân, mỗi vị 20g, sắc uống.

3, Chữa ho, ho gà, dùng rễ Cà gai leo 10g, lá Chanh 30g, sắc uống làm 2 lần trong ngày.

4. Chữa sưng mộng răng, dùng hạt Cà gai leo 4g, tán nhỏ, cho vào trong cái đồ đồng với một ít sáp ong, đốt lấy khói xông vào chân răng (theo Bách gia trân tàng).

Tổng hợp